एउटा गम्भिर प्रश्न ?

डाक्टर गोविन्द के.सी. अहिले सम्म ११ औँ पटक आमरण अनसन बसिसके, किन? बिगत देखिनै जनस्वास्थ्य संग सम्बन्धित बिभिन्न मागहरु राखेर उनि अनसन बस्दै आएका छन्। त्यस्तै सरकारले पनि सोहि अनुसार माग पुरा गरिदिने बचन दिदै उनको अनसनलाई तोड्दै आएको छ। अहिले सम्मको ११ औँ पटकको अनसनमा पुगिसक्दा सरकारले जनस्वास्थ्यको क्षेत्रमा के कति सुधार गर्यो त् ? डाक्टर गोबिन्द के.सी.को माग पुरा गर्नबाट सरकार किन पछि हट्छ? किन आफुले कमिटमेन्ट गरेको कुरा पुरा गर्दैन ?
के उनले अनसन बसेर बिश्व रेकर्ड राख्दै गिनिज बुकमा नेपालको तर्फबाट आमरण अनसन बस्ने पहिलो व्यक्ति भनेर नाम लेखाउनको लागि यसरी अनसन बसेका हुन् त् ? कि डाक्टर के.सी. ले आफ्नो कुनै व्यक्तिगत स्वार्थपूर्ति गर्न त्यसरी आमरण अनसन बसेका हुन् ? होइन भने के कारणले डाक्टर के.सी. यसरी बारम्बार आमरण अनसन बस्न बाध्य भएका छन त् ? अनि किन सरकार डाक्टर के.सी.को माग पुरा गर्न हच्किन्छ त् ?

डाक्टर के.सी.को प्रमुख माग के हो त् ? उनको प्रमुख माग हो, -चिकित्सा शिक्षाको सुधार र स्वास्थ्य सेवामा सर्वसाधारणको भरपर्दो सरल र प्रभावशाली पहुँच हुनुपर्छ भन्ने छ। त्यस्तै अर्को उनको मागको सार छ, -ठुलो धनरासी बुझाएको भर तथा राजनैतिक पहुँचको भरमा नभई योग्यताको आधारमा बिध्यार्थिले MBBS (डाक्टरी) मा अध्ययन गर्न पाउनुपर्छ। त्यस्तै, -चिकित्सा शिक्षाको शुल्क सरकारले तय गर्नुपर्यो, न की निजी शिक्षण संस्थाले र यो कुरा सबैमा कडाईका साथ् लागुहुनु पर्यो। तोकिएको भन्दा धेरै शुल्क निजी मेडिकल कलेजहरुले लिनु भएन। ठुलो धनरासी बुझाएर मात्रै कोही स्तरिय चिकित्सक बन्दैनन्। त्यसकोलागी प्रमुख कुरा योग्यतानै हो। फेरी त्यसरी ठुलो धनरासी खर्चेर बनेका चिकित्सकहरुको पहिलो उद्देश्य आफ्नो लगानी उठाउने हुन्छ, नकी रोगीको सेवा गर्ने।  अतः त्यस्ता

डाक्टरहरुबाट के अपेक्षा गर्न सकिन्छ त् ? त्यसैले चिकित्सा शिक्षा नियमानुसार Affordable (सस्तो) हुनुपर्यो। मेडिकल कलेजहरुमा पर्याप्त योग्य शिक्षक तथा अावश्यक भौतिक पूर्वाधार पुगेको हुनुपर्यो। फेरी बिध्यार्थीहरु को प्रयोगात्मक शिक्षा(अभ्यास)को लागि मेडिकल कलेजहरुमा बिरामीहरुको संख्या पनि पर्याप्त हुनुपर्यो।नागरिकहरुलाई राम्रो र सर्वसुलभ स्वास्थ्य सेवा दिन मेडिकल शिक्षाको गुणस्तर पनि राम्रो हुनुपर्यो भन्ने डाक्टर केसीको प्रमुख मागको सारांश हुन्। 
त्यस्तै, मेडिकल कलेजहरु सबै नाफामुखी भएर देशको प्रमुख शहरहरु र राजधानीमा मात्रै खुल्न थाले। त्यसैले पिछडिएका क्षेत्र तथा जिल्लाहरुका गरीब र निमुखा जनताहरुले पनि स्तरीय स्वास्थ्य सेवाबाट वञ्चित हुन् नपरोस भनेर अब राजधानी र मुख्य सहरहरुमा नयाँ मेडिकल कलेज खोल्न रोक्ने र जहाँ अावश्यक छ, त्यस क्षेत्रमा खोल्न प्रोत्साहित गरौं भन्ने पनि डाक्टर के.सी.को माग रहेको छ। त्यसको लागि सरकार अाफैंले प्रत्येक प्रदेशमा एकएक वटा पूर्णरुपमा सरकारी स्वामित्व भएको मेडिकल कलेज खोलोस् भन्ने राय समेत डाक्टर के.सी.को छ भने, के यो नाजायज माग हो त् ? यदि डाक्टर के.सी.को माग जायज हो भने किन माग पूरा हुदैन त् ? कानुन बनाउने ठाउँमा पुगेका नेताहरुले जायज माग किन बुझ्दैनन् वा किन बुझ पचाउँछन्? डाक्टर केसीले जनहितका यस्ता माग पूरा गराउन एघारौं पटक सम्म अनसन बस्दा पनि किन माग पुरा हुदैन त् ? कुरो गम्भिर नभए पनि गम्भिर बनाउदै लागिएको छ।  किन यसो भयो त् ? किन भने प्रायः सबै प्रमुख राजनैतिक दलका नेताहरु स्वयम् मेडिकल शिक्षाको नाफाखोरी व्यापारमा संलग्न छन्। यो व्यवसायमा संलग्न अन्य ब्यापारीहरुको पनि ठुला दलका ठुला नेताहरुसंगको सिधा पहुँच भएको  र उनीहरुसँगभएको पैसाको शक्ति नै प्रमुख कारण हो। किनकि राजनीति र राजनीतिक दलहरुका लागि हिजो आज र भोली त्यस्ता ब्यापारीहरुले लगानी गरेका छन् र उनीहरुको पैसा चाहिरहन्छ भन्ने नेताहरुलाई पनि अनुभव छ। डा. केसीका माग र मेडिकल शिक्षाको सुधारका लागि संसदमा दर्ता चिकित्सा शिक्षा विधेयक यिनै कारणले अड्किँरहेको छ र त्यसैलाई लागुगर्नु पर्यो भन्ने माग डाक्टर के.सी.को रहेको छ। तर सबै प्रमुख ठुला दलका 

प्रमुख नेताहरुको स्वार्थ समेत यसमा जोडिएको कारण नै डाक्टर के.सी.को जायज मागहरु पुरा भएका छैनन।कसरी जोडिएको, किन जोडिए तिर नलागौँ किनकी त्यस सम्बन्धमा धेरै कुराहरु पत्र पत्रिकामा छापिईसकेक छन्। तर हस्पिटलहरुमा उपचारको क्रममा अहिले देखिएका, भेटिएका र सुनिएका घटना, दुर्घटनाहरु किन हुन्छन, अनि एकै प्रकृतिका दुर्घटनाहरु किन दोहरी रहन्छन त् ? किनकी त्यो सबै चिकित्सकहरु दक्ष नभएर नै हो, त्यो पनि सजिलैसँग पुष्टि हुन्छ। कसरी भन्ने प्रश्न ठडिन सक्छ, त्यसको सही उत्तरको लागि यताउता नगरी MBBS उतिर्ण गरेर चिकित्सक पेशामा लाग्नलाई आवश्यक लाईसन परिक्षाको नतिजाले नै प्रष्ट पारिदिन्छ, डाक्टर सापहरुले कसरी आफ्नो अध्ययन पुरा गरेका रहेछन भन्ने। अनि हस्पिटल, त्यो पनि राजधानीमा अवस्थित ठुला ठुला हस्पिटलहरुमा सानोतिनो रोग लागेर जचाउन मात्र आएका साधारण रोगीको समेत ज्यान नगए कसको जान्छ त् ? फेरी यस्ता दुर्घटना एक दुई पटक आक्कल झुक्कल मात्रै नभएर बारम्बार दोहरी रहेको छ, अनि यसैले पुष्टि गर्छ, डाक्टर सापले कसरी र कुन तरीकाबाट आफ्नो अध्ययन पुरा गर्नु भयो भनेर। यस्तो डाक्टर उत्पादन गर्ने Teaching Hospital जस्तो हस्पिटल भविष्यमा पुनः कसैले नखोलुन भनेर डाक्टर के.सी.ले अनसन बसेका हुन् के यो नाजायज हो त् ?
कसैलाई हृदयघात भएर हस्पिटल उपचार गराउन लग्दा चिकित्सकले Streptokinase इन्जेक्शन ल्याऊ भनेर लेखिदिन्छ, एक हजार देखि एघार सय वास्तविक मूल्य भएको औषधिको चौध हजार तिर्नु पर्छ। के यो जायज हो ?
आफ्नो बालबच्चालाई टाईफाईड़ भएर उपचार गराउन हस्पिटल/नर्सिङ्गहोम पुग्नुभयो भने Monocef इन्जेक्शन लेखिदिन्छ, चालीस रुपैया पर्ने इन्जेक्शनलाई पचासी रुपैयामा किन्नु पर्छ। के यो जायज हो?
किड्नी फेल भएर Dialysis गर्नु पर्ने रोगीले डायलाईसिस गरेपछि एउटा इन्जेक्शन लगाउनु पर्छ,जसको वास्तविक मूल्य आठ सय रुपैया मात्रै हो, तपाइले किन्न खोज्नु भयो भने कही पाउन सक्नुहुन्न,तर २९००/ रुपैया डाक्टरलाई तिर्नासाथ तुरुन्त त्यैको त्यहि आफ्नो अस्पतालमा उपलब्ध गराउछन् डाक्टरहरुले। के यो जायज हो?
कारणबस बच्चालाई इन्फेक्सन भएर उपचार गराउन जानुभयो भने डाक्टरले एन्टीवायोटिक्स लेखिदिन्छ। त्यो औषधिको वास्तविक मुल्य कम्पनि अनुसार ७५ देखि २४० रुपैया पर्छ। तर औषधि पसलमा ८७० रुपैया भन्दा घटीमा पाइदैन, यो होइन भन्यो भने अर्को छैन भन्छन र त्यहि महँगो औषधि किन्न बाध्य बनाइन्छ। के यो जायज हो?
यसरी गम्भिर प्रकृतिको रोगको उपचारमा प्रयोग हुने औषधिको मूल्य त्यसको महत्व अनुसार निर्धारण गरिन्छ, औषधि व्यवशायी, हस्पिटल/नर्सिङ्घहोम र डाक्टर मिलेर। के यो जायज हो?
माथि उल्लेखित त्यस्ता मागहरु पुरा गराउन आफ्नो ज्यानको आहुति दिन अघिबढेका डाक्टर गोबिन्द के.सी. जायज कि नाजायज ? यो नै अहिलेको गम्भिर प्रश्न हो सम्बन्धित सबै र आम देशभक्त नेपालीहरुकालागि

।

गाईजात्रा एक रमाइलो पर्व (सस्कृति) ।

चार जात छत्तिस बर्णका नेपालीहरुले परापूर्वकाल देखिनै आ आफ्नो रहन सहन,रितिरिवाज, संस्कृति, सामाजिक तथा धार्मिक मान्यता अनुसार बिभिन्न चाडपर्व मनाउदै आएका छन्। त्यसै मध्यको गाइजात्र एउटा रमाइलो जात्रा अथवा पर्व हो। 
बितेको वर्ष भित्र आफन्तजनको मृत्यु भई शोकाकूल परिवारका सदस्यहरुलाई मृतकको सम्झना र निकटताको कारण मनमष्तिस्कमा छाउने शोक तथा दुखलाई भुलाउन समाजमा बिध्यमान विसंगती, विकृती, कूरिती र आडम्बरहरुलाई समाजको प्रतिष्ठीत प्रख्यात अथवा कुख्यात व्यक्तित्वहरुसंग जोडेर त्यसमाथि व्यंग प्रहर गर्दै, गाई, जोगीको सृंगार गरी साथै बिभिन्न मुखुण्डोलगाएका नर्तक नर्तकीहरु लगायत झाँकी र थुप्रै रौनकहरु सहित साताभरि गाईजात्रा मनाउने चलन राजा प्रताप मल्लले चलाए देखि निरन्तर आजसम्म चलिआएको छ। गाईजात्राको अवसरमा गरिने बिभिन्न रसिक कुराकानी, ठट्यौली, चुटकिला, प्रहर्सनको मध्यमबाट गरिने घोचपेच छेडखानी व्यंग जस्ता रमाइला क्रियाकलापले मृत्यू भएका आफन्तको संझनामा गरिने यस्ता रमाइलो र हाँस्य युक्त कार्यक्रमलाई बिचार गर्ने हो भने गाईजात्राले मृत्यूलाई एउटा सहज प्रक्रियाका रुपमा लिएर जीवनलाई पहिलेको जस्तै निरन्तर अगाडी बढाउन मृतकका

शोकसन्तप्त परिवारलाई आव्हान गरेको कुरालाई समेत बोध गराँउदछ ।

बिशेषगरी गाईजात्रा अर्थात यस दिनमा आमा र धर्तीलाई सम्मान गर्दै  हिन्दू संस्कारमा पूजनीय गाइको जात्रा हो । यस जात्राको सम्बन्धमा इतिहासलाई नियाल्दा र किंवदन्तिहरुलाई केलाउदा, गाईजात्रा मनाउने चलन राजा प्रताप मल्लले चलाएका हुन्। विक्रम संवत् १६४१ देखि १६६४ को समयमा राजा प्रताप मल्लको छोराको निधनले ठूलो वियोग परेको थियो। राजा प्रताप मल्लकी  रानीलाई पुत्र शोकको ठूलो आघात पर्यो।  धेरै समय बितिसक्दा पनि रानीले सामान्य जीवनयापन नगरी राजकाजको कार्यमा चासो नदिएर एक्लै टोलाएर बस्ने गरेकि थिइन । रानीको त्यस्तो अवस्था देखेर राजा प्रताप मल्लले, मृत्यू भनेको कसैको नियन्त्रणमा हुदैन भनेर जति सम्झाए पनि रानीका आँखा रसाउन नछोडेपछि राजा प्रताप मल्लले राज्यमा त्यस बर्षभरि मृत्यूभएका नागरीकहरुका आफन्तलाई गाइसहित  दरवार अगाडीबाट  रानीले देख्ने गरि जात्रा निकाल्न भनेका थिए। त्यस दिन अहिलेको हनुमान ढोका परिसरमा अवस्थित बसन्तपुर दरवार क्षेत्रमा (अहिलेको काठमाडौ

दरवार स्क्वाएरमा) गाई तथा अनेक झाँकीहरु सहितको जात्रा निकालिएर प्रदर्शन गरिएको थियो। त्यस समयमा त्यसरी गरिएको नौलो प्रदर्शनीले सबैको ध्यान तानेको थियो । बितेको बर्ष भरि आफन्त बितेर जात्रा निकाल्ने परिवारको सदस्यहरु देखेपछि रानीले पनि मृत्यूको शोक आफूलाई मात्र नपरेको वरु आफ्ना जस्ता छोरा, आमा, वुवा लगायतका अन्य परिवारका सदस्य गुमाएको पीडा धेरैले सहन गरेको महसूस गरिन् । राजा प्रताप मल्लले त्यस जात्रामा बिभिन्न ठट्टा, चटक र ब्यङ्गहरु पनि समावेश गर्न समेत प्रोत्साहित गरेका थिए।  जुन कुराहरु हेरेर रानीले सम्पूर्ण पीडा विसाएर धक फुकाएर हाँसेकी थिइन्

 भनिन्छ। त्यसरी जात्रामा आएका ब्यक्तिहरुले झाँकी ठट्टा र व्यंगहरुको  माध्यमबाट गण्यमान्य धनी व्यक्तिहरुले समाजमा भए गरेका आडम्बर, कुरिती, थिचोमिचोको बिरुद्धमा र गरिबका पीडालाई सांकेतिक रूपमा पनि प्रतिबिम्बित गरेर व्यंग गरेका थिए । यसरी त्यस बेलादेखि यो गाइजात्रा एउटा सामाजिक स्वरूपको समनतालार्इ वकालत गर्ने चाड पनि भएको छ ।  त्यस समयमा गाइजात्रामा शुरुवात गरिएको त्यस प्रकारको ब्यङ्गको चलन पुस्तौपुस्तामा हस्तान्तरण हुँदै आजसम्म पनि राजनितीकर्मी, सञ्चारकर्मी र समाजका अन्य प्रतिष्ठित गण्यमान्य ब्यक्तिहरुलाई लक्ष्य बनाएर विसंगती, विकृती, कूरिती र आडम्बरलाई व्यंग हान्ने चलन निरन्तर चलिआएको छ र नेपालका ख्यातिप्राप्त कलाकारहरु सम्मिलित भएर हास्यव्यंग कार्यक्रमको रुपमा आजका दिन सम्म एक साता भारी मनाउदै आइरहेका छन्। यस्तो कार्यक्रमको माध्यमबाट गण्यमान्य व्यक्तिहरु जस्तै, मन्त्री,नेता, कर्मचरी, सिपाही प्रहरी, ब्यापारी तथा कुनै पनि व्यवसायीहरु लगाएत चियापसले देखि ठेला ब्यापारी सम्मलाई व्यंग गर्दै पेच हानिन्छ । समाजका विकृती, कुरिती, घटना, परिघटनाको हास्यास्पद साराशं पनि हो गाईजात्रा ।त्यस्तो कार्यक्रम हेर्न ठुलो समूहमा दर्शकहरु पनि लालायत भएका हुन्छन। यो गाईजात्रा कार्यक्रममा गरिएको व्यंग प्रति कसैले पनि रिसइवि र इख राख्न मिल्दैन ।  
धार्मिक प्रचलन अनुसार आजको दिन यमराज अर्थात मृत्यूका देवताको पूजा अर्चना गरेमा मृतआत्माहरुले मुक्ति पाउने जनविश्वास पनि रहि आएको हुदा यस दिनमा काठमाडौ उपत्यकाका बासिन्दाहरूले यम् (यमराज) अर्थात् मृत्यूका देवताको पूजा गर्दछन्र। गाइजात्रा निकाल्दा गाइलाई अघि अघि लाएर जात्रा निकालिन्छ र यदि गाई नभएमा कुमार केटोलाई गार्इ जस्तै बनाएर अघि लाइन्छ । बिभिन्न मुखिण्डो र रंगीचंगी पोशाक लगाएका मान्छेहरु बाजागाजाका साथ ध्वजा पताकाहरू तथा वितेका आफन्तजनको तस्विर सहित जात्रामा समावेश हुन्छन् । गाइजात्रा काठमाडौ उपत्यकाको प्रमुख चाड भएता पनि देशका अरु ठाँउ तथा शहरहरुमा समेत यो गाइजात्रा मनाउदै आइएको देखिन्छ।  
त्यस्तै सामाजिक मान्यता अनुसार गाईजात्रा सुस्तरि कम हुँदै गएको वर्षा तथा नजिकदै आएको चाडपर्वहरुको सूचक पनि हो भन्ने भनाइ समेत प्रचलित छ। मौसममा समेत देखिने चहकिलो घाम तथा दिनहरु, त्यस्तै हल्का बहने सितल बतास र खेतमा रोपाँई सकिएको अवस्थामा भएको फुर्सदिलो दिनहरुमा ठट्टा गर्दै एकापसमा घोचपेच गरि जिस्कदै दिलखोलेर रमाइलो गर्ने र मुक्तकण्ठले हास्नलाई नै यो गाईजात्रा मनाउने चलन थालिएको हो र त्यहि नै आजका दिनसम्म पनि चलिआएको छ। 

म त् लाज पचेको, नकचरो !

(धन्यवाद ! त्यस साथीलाई जसले मलाई कबि बनाएर यो कविता फुरायो) 

                                          (कविता) 
साथीभाईले आफु उभिएको
धरातललाई पनि बिर्सिदिंदा,
म त यस्तै हुँ  भन्दै आफ्नो
अतितलाई समेत भुलिदिंदा,
अनि अहिलेको अवस्थामा
कसरी र के गरी पुगेँ भन्ने
वास्तविकतालाई पनि बिर्सिदिंदा,
साथै खादा पाउँदा आफुले
सबै थोक उचित र सहि देख्ने,
तर त्यही अवस्थामा कतै केहि
कमि भए आफुलाई,
अनि सबै कुरा बैरी र गलत देख्ने
र मनको तुस पोख्दै केही बढाई चडाई
त्यसैलाई सम्प्रेसण गरिदिने,
फेरी केहि नबुझी आफुले
हो मा हो मिलाउदै गाली गलौच गर्दै     
न्वारन समेत गरिदिने प्रवृतिले,
बुद्धिमान र समझदार सम्झिएको
मानिस त समय संगै आफै
विवेकहीन तथा अबुझ भइदिने,
कस्तो प्रवृति हो मान्छेको?
कोहि बेला आफैलाई बैरी देख्ने !
कसले के गर्यो कसो गर्यो
भनि नसोध्नु साथी,
कतै तिम्रै नाम
गरिदिउल उच्चारण,
किनकी,
म त् लाज पचेको, नकचरो पो हुँ।